Hindistan əsilli britaniyalı yazıçı Salman Rüşdi keçən il Nyu Yorkda keçirilən tədbir zamanı hücuma məruz qalmışdı. Xəsarət aldıqdan sonra görmə problemləri yaşayan dünyaca məşhur yazıçının bu cür hadisələrlə qarşılaşmasının səbəbi nədir?Salman Rüşdi kimdir? Salman Rüşdi məsələsi nədir? Salman Rüşdi niyə hücuma məruz qaldı? Bu kimi sualların cavabı ətraflı aşağıdakı yazıdan oxuya bilərsiniz.
SALMAN Rüşdi KİMDİR?
Salman Rüşdi 1947-ci il iyunun 19-da (müstəqillikdən iki ay əvvəl) Mumbayda urdu və ingilis dillərini bilən müsəlman ailəsində anadan olub. 1961-ci ildə orta məktəb təhsili üçün Böyük Britaniyaya göndərilən Rüşdi ailəsi 1964-cü ildə digər müsəlmanlarla birlikdə Pakistana köçərək Kəraçidə məskunlaşıb.
Kembricdə tarix üzrə təhsil alan Rüşdi ilk romanı “Qrimus” (1975), fantastik fantastika essesi ilə tənqidçilərin diqqətini çəkmiş, daha sonra “Gecəyarısı uşaqları” (Metis, 2000) (1981 Booker, 1982) romanı ilə dünya miqyasında tanınmışdı. James Tait Black, 1993 Booker of Bookers mükafatları) məşhurlaşdı.
ÖLÜM FƏTFASI VERİLƏN MÜƏLLİF
Hindistan tarixinə və siyasətinə tənqidi yanaşmasına görə Hindistanda qadağan edilən bu romanı bu dəfə Pakistanda da eyni aqibəti yaşayan başqa bir romanı olan “Utanc” (Metis, 2005) romanı izlədi. Nikaraqua xatirələrini nəql etdiyi “The Jaguar Smile” (1987, Jaguar Smile, Window, 1989) əsərindən sonra yazdığı “Şeytan ayələri” (1988, “Şeytan ayələri”) üçün 1988-ci ildə Whitbrean mükafatını qazansa da, kitab Xomeyni tərəfindən qadağan edildi. Hindistan və Cənubi Afrikada islamı təhqir etdiyi əsas gətirilərək qadağan olunduqdan sonra müəllifə ölüm fətvası verilib. 2005-ci ilin noyabrında və 2008-ci ilin iyununda o, ABŞ-dan Foreign Policy və Böyük Britaniyadan Prospect-in onlayn oxucu sorğuları nəticəsində yaradılan Dünyanın Ən Yaxşı 100 Ziyalı siyahısında 2005-ci ildə 10-cu, 2008-ci ildə 23-cü yeri tutmuşdur.
ƏZİZ NESİNİN ŞEYTAN AYƏLƏRİ TƏRCÜMƏSİ
“Pir Sultan Abdal” mədəni tədbirlərinə qatılmaq üçün gələn 33 sənət adamı və ziyalı, 2 otel işçisi 2 iyul 1993-cü ildə mürtəce təəssübkeşlik cəhdi nəticəsində Madımak otelində yandırılaraq öldürüldü. Madımak qətliamı Türkiyə tarixinə qara ləkə kimi düşdü.
Madımak qətliamında hədəf alınan məşhur yazıçı Əziz Nesin mayın 26-da Nazirlər Kabinetinin Türkiyədə qadağan etdiyi Salman Rüşdinin “Şeytan ayələri” romanının nəşrini öz üzərinə götürüb. Kitabın bəzi hissələri Aydınlıq qəzetində dərc olunub.
Nesin daxildən və xaricdən gələn reaksiyalarla bağlı məqalə yazıb. Ustad yazıçı bu məqaləsində Rüşdinin romanını çap etdirmək istəyinin müəllifin işinə xidmət etmək və ya Türkiyədəki mühafizəkarları qızışdırmaq olmadığını qeyd edib. Bu hadisələrdən sonra hər dövrdə hər fürsətdə hədəfə alınan Əziz Nesinə qarşı linç kampaniyası başladılıb. Ağır təhqirlər, böhtanlar, təhdidlər Nesini qorxutmayıb.
Madımak qırğınından günlər əvvəl Əziz Nesini hədəf alan təxribatçı hərəkətlər başlamışdı. Nesinin tərcümə etdiyi “Şeytan ayələri” kitabından sitat gətirən mürtəce və təəssübkeş yerli qəzet sahibləri Nesini hədəfə alaraq xaos mühiti yaratdılar.
DÜNYANIN MÜZAKİRƏ EDİLƏN KİTABI
Salman Rüşdinin “Şeytan ayələri” kitabı 1988-ci ilin sentyabrında nəşr olunub. Sürrealist və postmodern bir roman olan əsər bəzi müsəlmanlar arasında qəzəblə qarşılanıb və onu “küfr kitabı” olaraq ittiham edib. Kitabın bir yerində İslam Peyğəmbərinin yaşadığı bütpərəst camaatın dəstəyini almaq üçün sirk yanaşmasının lehinə bir ayə elan etdiyi və sonradan bu ayənin diktə edildiyini iddia etdiyi bildirilir.
Şeytan
Roman müsəlman cəmiyyətində böyük təsir bağışladı və küfr kimi qəbul edildi. Hadisələr böyüdükcə Hindistanda kitabın idxalına qadağa qoyuldu və İngiltərədəki ilk etiraz aksiyalarında kitab yandırıldı. 1989-cu ilin fevralında Pakistanda kitaba qarşı böyük etirazlar başladı. İranda şiə lideri Ruhullah Xomeyni Rüşdinin və kitabın nəşrində iştirak edən şəxslərin öldürülməsinə imkan verən fətva verdi. Böyük Britaniyanın o zamankı baş naziri Marqaret Tetçer Rüşdini daim müdafiə edirdi. 1998-ci ildə İran hökumətinin hadisəni sakitləşdirmək üçün izahatları gəlməsindən sonra gərginlik azaldı. İran Xəbər Agentliyinin 2006-cı ildə verdiyi xəbərə görə, fətva hələ də qüvvədədir, çünki onu ancaq onu verən orqan geri götürə bilər və Xomeyni isə ölüb.
